Kontakt skóra do skóry - pierwsze chwile z noworodkiem

Informacje przygotowane na podstawie przytoczonych fragmentów opracowanego przez Fundacje Rodzić po Ludzku materiału edukacyjnego „Najważniejsza chwila w życiu” autorstwa: dr n. med. Anna Oslislo, mgr Anna Otffinowska

1. Co to jest pierwszy kontakt „skóra do skóry”?

Pierwszy, wczesny, prawidłowo przeprowadzony kontakt „skóra do skóry” – STS (ang. skin-to-skin), określany też jako kontakt „ciało do ciała”, polega na ułożeniu nagiego noworodka bezpośrednio po narodzinach, jeszcze przed przecięciem pępowiny, na nagim ciele matki. Noworodek jest delikatnie osuszany i chroniony przed utratą ciepła ogrzanymi wcześniej pieluszkami, położonymi na plecach i główce. Ocena w skali Apgar, wstępne badanie i odpępnienie odbywa się na brzuchu/klatce piersiowej matki. Wszystkie rutynowe procedury, które nie ratują życia powinny być odłożone do zakończenia pierwszego kontaktu (WHO 1996). Zaopatrzenie pępowiny wykonywane jest z przestrzeganiem zasad aseptyki.

2. Co dzieje się z matką i dzieckiem podczas pierwszego kontaktu?

Pierwszy kontakt z możliwością przystawienia dziecka do piersi w ciągu pierwszych dwóch godzin jego życia jest ważny na wielu poziomach, zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Kontakt STS nie musi zakończyć się ssaniem piersi. Naukowcy, zajmujący się badaniem procesów fizjologicznych i emocjonalnych, zachodzących w organizmach matki i dziecka po porodzie, są zgodni, że wczesny, nieprzerwany, bezpośredni kontakt „skóra do skóry” połączony z pierwszym karmieniem piersią, wywiera korzystny wpływ na prawidłowy przebieg tych procesów (Moore E,Anderson GC, Bergman N 2007, Christensson K et al 1992, Mikiel-Kostyra K, Mazur J, Bołtruszko I 2002).

3. Korzyści dla dziecka z pierwszego kontaktu „skóra do skóry” przy narodzinach

W chwili narodzin dziecko traci komfortowe środowisko wewnątrzmaciczne, rozpoczyna życie w świecie zewnętrznym, podejmując samodzielnie podstawowe funkcje życiowe. Od pierwszej minuty życia zaczyna się okres stabilizacji jego najważniejszych narządów i układów – oddechowego, krążenia, nerwowego, pokarmowego. Optymalna z punktu widzenia rodzącego się dziecka jest sytuacja, kiedy może ono łagodnie przejść z macicy w ramiona matki. Dziecko słyszy nadal bicie jej serca, czuje jej ciepło. W ten sposób minimalizuje się jego stres związany z porodem. Jeśli pierwszy kontakt połączony jest z karmieniem piersią, to miejsce połykanego do tej pory płynu owodniowego zajmuje siara.

Z badań wynika, że wczesny STS przyczynia się do niwelowania stresu termicznego po porodzie (Bystrova K Wassberg C, Vorontsov I,Uvnas-Moberg K. 2003). Noworodek kolonizuje się florą bakteryjną matki, a nie florą szpitalną. Poprzez połknięcie pierwszej siary, zawierającej skoncentrowane przeciwciała, żywe komórki i inne, liczne czynniki odpornościowe, otrzymuje naturalną ochronę przeciwinfekcyjną (Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M 2006). Wysokoenergetyczna siara, przyjęta nawet w niewielkiej ilości, zapewnia mu prawidłowy poziom glukozy we krwi (Protocol Committee ABM Clinical Protocol #5 2003, Protocol Committee ABM Clinical Protocol #1 2006). Wczesny kontakt moduluje napięcie mięśniowe, motorykę, rytm snu i czuwania oraz zachowanie się noworodka w pierwszych godzinach życia. Obserwacje dzieci, mających wczesny, nieprzerwany kontakt z matką po narodzinach, wykazały, że wpływa on korzystnie na ich procesy neurobehawioralne. Dzieci te śpią dłużej, są spokojniejsze, wykazują przewagę ruchów zgięcia w stosunku do ruchów wyprostnych (niekorzystnych), mniej płaczą. Nie płaczą też w charakterystyczny sposób, określany jako „wołanie o pomoc” (Christensson et al. 1995, Ferber S, Makhoul IR 2004).

4. Zachowanie noworodka w ramionach matki

Dzieci ułożone na klatce piersiowej mamy zachowują się w określony sposób, nazywany „behawioralnym mechanizmem, prowadzącym do znalezienia i uchwycenia brodawki” (ang. „rooting behavior”). Obserwacje badaczy (Widstrom AM Thingstrom-Paulsson J 1993, Righard L, Alade MO 1990) oraz własne wykazują, że po około 15-19 minutach dziecko zaczyna się poruszać, próbuje pełzać w kierunku brodawki, zwraca głowę do piersi matki. W ciągu kolejnych minut próbuje ssać – dotykając wargami lub liżąc brodawkę, otwiera szeroko usta. Bardziej aktywnym uda się już w tym czasie uchwycić i ssać pierś, jednak większość noworodków przystawia się efektywnie do piersi przeciętnie w 49.-55. minucie życia. Dlatego też kontaktu nie należy przerywać za wcześnie – musi on trwać tyle, ile dany noworodek potrzebuje na zainicjowanie karmienia. Nie należy też „zmuszać” dziecka do ssania, zanim będzie do tego gotowe (Żywienie niemowląt i małych dzieci: Standardy postępowania dla Unii Europejskiej 2006). Dotyk, zapach i ciepło mamy to czynniki ułatwiające dziecku odszukanie piersi, prawidłowe jej uchwycenie i ssanie. Noworodki przystawione do piersi w trakcie wczesnego kontaktu STS potrafią rozpoznać zapach pokarmu własnej matki i są dłużej karmione piersią (Mizuno K, Mizuno N, Shinohara T,Noda M 2004).

5. Korzyści dla mamy z pierwszego kontaktu „skóra do skóry” przy narodzinach

Prawidłowy pierwszy kontakt, połączony z aktywnym ssaniem piersi, to dobry początek laktacji, zapowiadający dalszy pomyślny jej przebieg. Dlaczego tak się dzieje? W hormonalnej regulacji laktacji kluczową rolę odgrywają odruchy: prolaktynowy i oksytocynowy. W czasie porodu stężenie estrogenów i progesteronu w organizmie kobiety gwałtownie się obniża, natomiast poziom prolaktyny pozostaje wysoki. Ssanie piersi pobudza zakończenia nerwów czuciowych brodawki sutkowej. W odpowiedzi na ten bodziec z przedniego płata przysadki mózgowej uwalniana jest prolaktyna, a z tylnego– oksytocyna. Pod wpływem prolaktyny komórki nabłonka wydzielniczego w gruczołach piersiowych syntetyzują mleko, które jest wydzielane do światła pęcherzyków mlecznych. Aby uwolnić mleko z piersi potrzebne jest uruchomienie odruchu wypływu pokarmu, zależnego od oksytocyny (Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M 2006). Hormon ten, wydzielany podczas pierwszego karmienia wpływa również na obkurczanie się macicy, co jest fizjologicznie korzystnym zjawiskiem, redukującym m.in. ilość krwi traconej przez matkę po porodzie (Matthiesen AS, Ransjo-Arvidson AB, Nissen E 2001). Prolaktyna, której poziom rośnie w czasie ssania piersi, osiągając szczyt po 45 minutach po karmieniu, nazywana jest też „hormonem szczęścia” lub „hormonem macierzyństwa”. Uważa się, że może być odpowiedzialna, przynajmniej częściowo, za intensywne odczucia matki, dotyczące jej potrzeby „bycia razem z dzieckiem” bacher N, Stock J 2003). W trakcie wczesnego kontaktu STS rozpoczyna się właściwa interakcja matka-dziecko w zakresie relacji psychicznych. Budowane jest matczyne odczucie więzi z dzieckiem, co przejawia się jej uczuciowym zachowaniem – głaskaniem, całowaniem, przypatrywaniem się dziecku. Istotny jest fakt, że kontakt STS ma wpływ na poprawę samooceny matki, jeśli chodzi o samodzielną opiekę nad dzieckiem. Z badań wynika, że matki, które miały możliwość wczesnego kontaktu, odczuwają satysfakcję z porodu i chciałyby ponownie urodzić w podobnych warunkach (Carfoot S, Williamson P, Dickson R 2005).

6. Co to jest „Metoda kangura”?

„Metoda kangura” (ang. „kangaroo mother care” – KMC) to ciągły, trwający prawie całą dobę kontakt „ciało do ciała” z częstym, wyłącznym lub prawie wyłącznym karmieniem piersią. Stanowi alternatywę do konwencjonalnej opieki neonatologicznej nad noworodkami z małą urodzeniową masą ciała (LBW), pod warunkiem, że są one oddechowo-krążeniowo i żywieniowo stabilne. Metoda ta wprowadzona została w 1978 przez ES Reya i HG Martineza w Bogocie w Kolumbii (Rey E, Martinez HG 1983), po czym implementowana w różnych krajach świata, również rozwiniętych.

7. Korzyści dla dziecka z „metody kangurowania”

Z badań naukowych wynika, że „kangurowane” wcześniaki wykazują lepszy stan ogólny, lepszą regulację termiczną, prawidłowe oddychanie, mają lepsze wskaźniki utlenowania krwi, rzadziej bezdechy i bradykardię,szybciej przybierają na wadze i szybciej opuszczają szpital(Feldman R, Eidelman AI, Sirota L, Weller A 2002, Browne JV 2004,Fohe K, Kropf S, Avenarius S 2000, Meier PP 2003, Hartmann PE et al. 2003). U matek wcześniaków, którym zapewnia się możliwość kontaktu „ciało do ciała”, zwiększa się ilość produkowanego mleka. Matki odczuwają napływ mleka i bezpośrednio po „kangurowaniu odciągają go więcej (Hurst N 1997). Trzymanie dziecka w ramionach umożliwia matce zaobserwowanie objawów gotowości do ssania piersi, takich jak: ssanie sondy czy odruch szukania i ruchy ust w kierunku sutka. Jest to niezwykle korzystne w aspekcie przyspieszenia przejścia z karmienia pokarmem odciągniętym na karmienie piersią (Meier PP 2003, Wight NE 2003, Charpak N 2001).

Ze względu na to, że „kangurowanie” jest korzystne dla dziecka i matki oraz pozytywnie wpływa na przebieg laktacji, matki wcześniaków, noworodków z małą masą ciała i noworodków chorych powinny być zachęcane do jak najwcześniejszego rozpoczęcia „kangurowania”. Powinno ono być kontynuowane w czasie pobytu dziecka w oddziale i, jeśli to możliwe, trwać każdorazowo przynajmniej godzinę (Żywienie niemowląt i małych dzieci: Standardy postępowania dla Unii Europejskiej, 2006).

Chcąc dowiedzieć się więcej zachęcamy do odwiedzenia strony: www.rodzicpoludzku.pl