Jak wspierać rozwój niemowlaka?
Jak wspierać rozwój niemowlęcia?
Obecnie mówi się, że 1000 pierwszych dni w życiu dziecka to niepowtarzalne możliwości dla jego rozwoju psychomotorycznego, emocjonalnego i społecznego.
Nadrzędną rolę nad funkcjonowaniem całego organizmu pełni układ nerwowy, którego rozwój rozpoczyna się już w 3 tygodniu życia płodowego. Zapewnia on łączność organizmu wewnętrznego i zewnętrznego środowiska przekazując bodźce do narządów wykonawczych oraz łączy funkcjonowanie wszystkich układów. Właściwy przebieg rozwoju zmysłowo- ruchowego warunkuje dojrzewanie układu nerwowego dzięki dopływom bodźców stymulujących narządy zmysłów oraz ich integrację. Integracja sensoryczna to proces warunkujący rozpoznanie, segregowanie interpretacji i integracji z już posiadanymi informacjami w celu zareagowania we właściwym wzorcu ruchowym.
Zmysł wzroku
W zakresie stymulacji zmysłu wzroku ogromną rolę odgrywa to, co widzi na co dzień. Poprzez dobór odpowiedniego otoczenia oraz bodźców można wesprzeć jego rozwój. Od pierwszych chwil po urodzeniu wskazane jest nawiązywanie kontaktu wzrokowego z dzieckiem, najlepiej uśmiechając się. Wzrok można stymulować przez pokazywanie dużych obrazków, książeczek zabawek biało-czarnych z uwagi na intensywny rozwój i aktywność pręcików (odpowiedzialnych za widzenie zarysów przedmiotów). Przedmioty powinny być pokazywane zarówno z pozycji leżenia na plecach, jak i na brzuchu, ale też z boku, z odległości 30 cm. Należy skierować uwagę dziecka na nie jednocześnie mówiąc. Różne kształty, wzory, formy, faktury, wyraźne kontrasty i odpowiednia kolorystyka to najlepsze źródło stymulacji zmysłu wzroku i doskonałe ćwiczenie wspierające rozwój mózgu.
Zmysł dotyku
Zmysł dotyku jest pierwszym, którym komunikuje się z otoczeniem, już w życiu wewnątrzmacicznym. Od momentu, gdy skóra zostaje zaopatrzona w receptory nieustannie odbiera bodźce. Po urodzeniu dotyk stymuluje wzrost czuciowych komórek nerwowych, które są zaangażowane w ruch, percepcję wzrokową i orientację przestrzenną.
Wczesne doświadczenia granic ciała wynikające z trzymania, obejmowania, przytulania, kołysania, masażu mają wpływ na zdolności dziecka do pozytywnego reagowania na kontakt z drugim człowiekiem. Harmonijne odczucie całości i ciężaru przekładają się również na koordynację dziecka i utrzymanie przez niego równowagi (postawa do czworakowania, chodzenia, jazdy na rowerze). Każdy bodziec ruchowy ma pozytywny wpływ na układ nerwowy.
Zmysł słuchu
Zmysł słuchu aktywny jest już w życiu prenatalnym, gdy choć przytłumione, nie tylko słyszy dźwięki świata zewnętrznego, ale i rozpoznaje głosy najbliższych mu osób. Dlatego czytanie, śpiewanie, mówienie do nienarodzonego pozwala na wychwytywanie większej ilości bodźców oraz nawiązuje więź. Pierwsze miesiące życia to czas, gdy mózg rozwija się bardzo dynamicznie. Jeśli wesprze się ten proces dodatkowymi bodźcami, rozwój słuchu stanie się jeszcze bardziej intensywny.
Zmysł smaku
Zmysł smaku jest jednym z najlepiej rozwiniętych zmysłów u noworodka, zdolnym wpływać na zachowanie, nastrój i emocje. Jeśli coś mu smakuje poprawia się koordynacja ruchów, serce zaczyna wolniej bić, tzn. że jest odprężony, a nawet zmniejsza się poziom odczuwanego bólu. Zalecane jest podanie, np. glukozy przed szczepieniem lub zabiegami medycznymi. Noworodek poza słodkim smakiem rozpoznaje jeszcze kwaśny i gorzki, po 4 miesiącu słony. Percepcja smakowania modyfikowana jest zapachem, temperaturą, twardością, teksturą. Na preferencje smakowe dziecka ogromny wpływ ma dieta mamy, np. jeśli w ciąży piła duże ilości soku z marchwi (w wodach płodowych aromat marchwi), pierwszy smak wód płodowych, siary. Zmysł smaku analizuje, co jest jadalne, a co nie. Bardzo istotne w poznawaniu smaku przez dziecko jest kombinacja poszczególnych smaków.
Zmysł węchu
Zmysł węchu również rozwija się już w życiu płodowym. Wyraźnie odbierane są wrażenia węchowe z wód płodowych. Rozwinięty zmysł powonienia pozwala noworodkowi zorientować się w nieznanym świecie. Słodki zapach mleka prowadzi noworodka do mamy. W 6 dobie życia potrafi rozróżnić zapach mamy od zapachu innej kobiety. Węch wpływa również na emocje, np. aromat wanilii odpręża, mięta- orzeźwia. Pamięć zapachów przywołuje znane z dzieciństwa wspomnienia. Zabawa w ćwiczenie węchu może polegać na ostrożnym podawaniu dziecku przedmiotów o intensywnej woni, charakterystycznych, np. owoców (np. pomarańcza, jabłko) i tych, które nie pachną; zasłonić oczy i zapytać „co to za zapach”. Zmysł węchu rozwija się dynamicznie, więc niezwykle ważne dla dziecka są zapachy spójności, powtarzalności, jego otoczenia, rodzinnego domu (np. perfumy mamy, maskotka, garderoba najbliższych). Dziecko rozróżniając znajome zapachy czuje się bezpieczne, opanowane, skupione; to także obszar dziecięcej wrażliwości i kreatywności.
Rownowaga
Na przebieg prawidłowego rozwoju ogromny wpływ mają samodzielne doświadczenia ruchowe. Podczas swobodnej aktywności ruchowej dziecko zmienia pozycje i położenie ciała kształtując wyczucie położenia, świadomość i schemat własnego ciała oraz równowagę. Ponadto podczas ruchu reguluje się napięcie mięśniowe, rozwija spostrzegawczość, a siła potrzebna do poruszania kończynami rozwija się samoistnie. Zwiększa się siła, wytrzymałość i masa mięśniowa, dająca możliwość wykonywania coraz trudniejszych czynności ruchowych bez nadmiernego wysiłku w coraz wyższych wzorcach motorycznych.
Dla prawidłowego przebiegu rozwoju nie jest wskazane krępowanie ruchów dziecka poprzez ciasne otulacze ograniczające spontaniczną aktywność. Wyjątkiem są pierwsze dni życia maleństwa, mocniej, kiedy otulone czując się podobnie, jak w brzuchu mamy jest bezpieczne i spokojne.
Nie powinno się również stosować leżaczków/bujaczków ze względu na wczesne pionizowanie kręgosłupa (0-3 mies.), następnie ograniczają możliwość doświadczania przenoszenia ciężaru ciała na boki oraz zmianę pozycji ciała.
Zabawa, a później nauka dziecka powinna odbywać się poprzez oddziaływanie na wszystkie zmysły, których nie można od siebie oddzielić, gdyż są ze sobą ściśle powiązane, np. zawieszona nad łóżeczkiem karuzela stymuluje zmysł słuchu (słyszy dźwięki), wzroku (wodzi za nią oczami) oraz ruchu (porusza ciało) czy kąpiel stymuluje wszystkie zmysły (dotyku, wzroku, słuchu, węchu). Wszelkie zabawy angażując zmysły, odpowiednio dobrane do wieku uczą poprzez doświadczanie. Dzięki zabawom pobudza się wszystkie zmysły. Małe dziecko, podobnie, jak dorosły, jeśli czegoś dokładnie nie zna, najpierw ogląda z daleka, później zaczyna badać dotykiem, wącha, smakuje, sprawdza czy nie wydaje dźwięku. To wszystko sprawia, że doświadcza nowych wrażeń.
Piśmiennictwo:
- Murray L., Psychologia małego dziecka, Paradygmat 2019
- Minge K., Minge N., Jak kreatywnie wspierać rozwój dziecka?, Natuli 2019
- Nuckowska A. i wsp., Jak zrozumieć małe dziecko?, Natuli 201
- Schaffer R. H., Psychologia dziecka, PWN 2013.
Autor: Położna Beata Wesołowska
Beata Wesołowska - jestem położną z 30-letnim stażem w Wojewódzkim Szpitalu Specjalistycznym przy ul. M. Kamieńskiego we Wrocławiu na Oddziale Neonatologii z Pododdziałem Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka oraz Wcześniaków. Od początku drogi zawodowej podmiotem mojej codziennej pracy jest Noworodek i Jego Mama.
Poza stałą pracą w szpitalu od 2016r. prowadzę zajęcia edukacji okołoporodowej dla młodych Rodziców we Wrocławskiej Szkole Rodzenia, od 8 lat współpracuję z firmą Bayer jako ambasadorka marki Bepanthen i odwiedzam Rodziców w ramach wizyt patronażowych jako położna środowiskowo- rodzinna.
Czytaj Więcej
Rozwój dziecka - miesiąc po miesiącu
Rozwój dziecka to nieustanne zmiany, za którymi często trudno nadążyć. Sprawdź, czego możesz się spodziewać jako młoda mama miesiąc po miesiącu.
Spacery i podróże z niemowlakiem - jak się przygotować i co zabrać ze sobą?
Co zabrać na pierwszy spacer z niemowlakiem? Jak zapewnić mu komfort i bezpieczeństwo w różnych środkach transportu? Poznaj odpowiedzi na te i inne pytania o pierwsze podróże z małym dzieckiem.
Rytuały niemowlaka - czemu są ważne?
Rytm dnia codziennego pomaga budować poczucie bezpieczeństwa małego dziecka. Zadaniem rodziców jest wprowadzić prawidłowe rytuały niemowlaka na każdą porę dnia. Sprawdź, jak to zrobić.